Everybody must get stoned...


Bovenstaande uitspraak, of wens, origineel van Bob Dylan, is in de wijnwereld een gevleugeld woord geworden door wijnbouwer Reinhard Löwenstein, van het wereld-beroemde Weingut Heymann-Löwenstein in Winningen aan de Terrassenmosel - trouwens ook een door Löwenstein zelfs gepatenteerde benaming voor wat vroeger een beetje denigrerend de 'Untermosel' heette.

Löwenstein heeft zijn landstreek van steile & steilste wijnbergen (de Bremmer Calmont, in hetzelfde gebied, wordt zelfs de steilste wijnberg van de wereld ge-noemd) weten op te waarderen tot één van de beste Riesling-terroirs die er zijn. Met Everybody must get stoned vestigde hij daarbij in één keer de aandacht van de wereld op de unieke, extreem stenige bodems voor de Rieslings uit deze streek: de soms nauwelijks verweerde grijze leisteen, blauwe leisteen, Rotliegende, kiezeladers - allemaal terug te vinden, tot op de etiketten van zijn wijnen...


We zijn het hier persoonlijk overigens van harte mee eens - zeker met de hoge wijnkwaliteiten - en mogen ons gelukkig prijzen een mooi partijtje Terrassenmosel in de wijnkelder te hebben, broederlijk naast onze eigen wijnen.


Maar daar gaat dit stukje niet over. We willen de uitspraak van Dylan & Löwenstein ook in een meer letterlijke betekenis nog even in uw aandacht aanbevelen. Oude hippies die we zijn...


Hieronder, bij wijze van einde-jaars groet, een wat ons betreft machtig filmpje. Een BBC-verslaggever doet, dat is zijn vak, verslag van een verbranding van een grote hoop stevige drugs. Alleen: hij staat wat te dicht bij het vuur...

Nooit was gegiechel aanstekelijker. Klik op:

https://www.youtube.com/watch?v=ZRzAhOxtLLI

Beter nieuws dan dit hebben we niet, noch een beter voorbeeld voor het komende nieuwe jaar. 

Everybody must get stoned! Please.

Het zou een hoop schelen.

Heb het goed!


Copyright (c) Jet Wester 2014

Winterboekje

 

De winter is in de wijnbouw vaak de tijd om wat bij te lezen. Zeker de december-maand, waarin de wintersnoei nog niet al te veel aandacht eist, en waarin ook de rijping van de wijnen in de wijnkelder grotendeels z'n eigen gangetje gaat, is uitstekend voor wat opfrissen of bijspijkeren van kennis. 

 

Natuurlijk bevelen wij integraal ons weblog aan, met 118 meest vak-artikelen, plus een online boek. Maar voor wie dat wat veel is, of voor wie niet zo gewend is te grasduinen in zulke hoeveelheden tekst, hebben we wat interessante artikelen op een rijtje gezet, als ingang tot een paar onderwerpen die wij zelf nu eenmaal, en altijd maar weer, ontzaggelijk boeiend vinden. Beetje in decemberstemming wel: meer algemeen dan technisch. Hier komen ze.
 

Bijzondere plant, bijzonder vak

Altijd al willen weten wat de druif, als plant alleen al, zo uniek & geweldig maakt - en waarom de wijngaarden van Bordeaux tot Bourgogne, en van Beaune tot Bronkhorst er uitzien zoals ze er uitzien? Inclusief de verschillen? Ga dan naar het allereerste artikel van het weblog: http://wijnbouw.blogspot.nl/2012/05/een-bijzondere-plant-de-druif-is-een.html

 

Bijzondere planten, bijzondere mensen. Een erg boeiende stroming in de wijnbouw - ook als het niet per sé de uwe is, of de mijne - is de biodynamica. Hier twee stukken, met uitleg van de highlights: http://wijnbouw.blogspot.nl/2012/12/de-zon-de-maan-en-de-sterren-in-een.html

Zie ook: http://wijnbouw.blogspot.nl/2012/05/beste-peter-er-zijn-in-nederland-nog_16.html
 

En wat weten we nu helemaal van de bloeiwijze van de druif? Dat er kapjes of mutsjes worden afgeworpen (huh ??) - en dat de bloemen, bij mooi weer een tere, ijle geur van druiven door de wijngaard verspreiden? Zie http://wijnbouw.blogspot.nl/2012/06/bloempjes-op-verzoek-van-een-lezer-een.html

En tot slot, simpel vraagje: wanneer is een druif eigenlijk rijp - en wat is dat precies, rijpheid? Gaat dat over suiker, of over zuur... of over nog iets anders? En kun je dat ook zien? Zelfs van een afstand? Yes: http://wijnbouw.blogspot.nl/2012/09/rijp-rijp-wanneer-is-een-druif-rijp.html

 

Poëzie

 

Het is op dit weblog niet alleen wijnbouw - of zelfs technische wijnbouw. Afdelingen als Ziekten, Wijngaard en Vinificatie in de horizontale taakbalk boven, geven gerichte informatie, over het werk in de wijnkelder, of de wintersnoei, het aanplanten van nieuwe stokken - tot en met het afmeten van duizendste grammen van het één of andere ingrediënt. We verwijzen voor al deze techniek naar de afdelingen voornoemd.

 

Met één aanvulling: als u in zo'n afdeling onderaan een web-bladzij bent aangeland, maar het artikel of onderwerp dat u zocht was er nog niet bij, klik dan op Oudere Berichten, in groene letters, rechts onderaan die lange bladzij. Dan komt er nog eens zo veel - en dan vaak nog een keer...

 

Maar niet alléén wijnbouw dus. Af en toe glipt er zelfs een heel gedicht tussendoor. We willen hier twee Belgische grootmeesters, opnieuw de ruimte geven: Hugo Claus en Miriam van Hee. 

Claus: http://wijnbouw.blogspot.nl/2013/05/groot-zomergroen-we-zijn-aan-het-werk.html

 

Van Hee: http://wijnbouw.blogspot.nl/2012/09/miriam-van-hee-september-is-de.html

 

 

Even poëtisch wat ons betreft, maar niet een letterlijk gedicht, is het volgende filmpje, want filmpjes zitten er ook in. Deze is van de bruidsvlucht van de honingbij in het voorjaar. Behoorlijk ongelofelijke footage - we konden het niet laten: http://wijnbouw.blogspot.nl/2012/11/een-vleugje-voorjaar.html

 

Wijn

 

Als laatste onderwerp van dit 'winterboekje': de wijn, de wijn. Als eerste artikel onze eigen filosofie op wijngebied. Voor wie soms ook wat moe wordt van de vigerende vineuze nomenclatuur, hier een artikel dat zegt dat het zonder woorden allemaal veel beter (en vaak ook duurder) wordt: http://wijnbouw.blogspot.nl/2014/05/mineraliteit-fruit-of-nog-iets-anders.html


Als tweede een artikel over de Slow Wine - en hoe die zich verhoudt tot de wereld van de supermarktwijnen. Meneer Hamersma maakt zijn opwachting, alsmede de Jumbo - en ook de eens zo beroemde Pepsiproef: http://wijnbouw.blogspot.nl/2013/09/slow-wine-terwijl-onze-ries-e-ls-onze.html


En om toch af te sluiten met een ietsje technischer stuk, hier een artikel over het zuur in de wijnkelder. In de hoop u warm te krijgen voor ook de meer technische ins en outs van wijnbouw en wijnbereiding.

De stijl van een wijn wordt voor een groot deel bepaald door de soorten zuur die de keldermeester toelaat, wil bewaken of juist wil omtoveren in een ander soort zuur. Vooral voor wit maakt dit een vaak groot verschil - zoals de wereld van verschil tussen een Chardonnay uit de Chablis naast een Riesling van de Bernkasteler Doctor aan de Mittelmosel. Hier is het artikel: http://wijnbouw.blogspot.nl/2012/11/appelzuur-melkzuur-in-de-wijnbereiding.html


We hopen dat u dit jaar net zo goed en zonder (blijvende) kleerscheuren bent doorgekomen als ons mocht gebeuren - en wensen u voor straks alvast een aandachtige, meditatieve wintersnoei. 

Voor nieuwjaarswensen is het nog wat vroeg. We spreken elkaar nog wel...


Toegift? O.k. Maak hier uw eigen theeplantage: http://wijnbouw.blogspot.nl/2012/06/exotische-plannetjes-wijnbouw-in.html


Copyright (c) 2014 Jet Wester

Schimmeltolerantie & wijnkwaliteit

Op dit moment wordt er in Europa, en ook in Nederland, gewerkt aan manieren om de reputatie van onze schimmeltolerante druivenrassen te verbeteren. Dat is niet ondienstig, omdat al wat niet traditioneel is, qua rassen en wijnen, af en toe nog steeds zwaar in de vuurlinie ligt - in Nederland, maar zeker ook in België.

Je kunt dan wijzen op de ecologische teelt, die milieuvriendelijker is dan de teelt van traditionele soorten. Maar daarmee ben je er niet. Want dat raakt niet echt de kern van de kritiek.

De meest bijtende kritiek gaat, zoals velen bekend zal zijn, over de vermeende 'onedelheid' van de nieuwe rassen, en hun mindere wijnkwaliteit. We hebben aan die 'onedelheid', het gebrek aan 'raszuiverheid' (brrrr, wat een woord), in een eerder artikel op dit weblog al eens serieus aandacht besteed; het stuk heeft als titel Vitis vinifera, en is te vinden in de afdeling Druivenrassen in de horizontale taakbalk hierboven. Of klik hier: http://wijnbouw.blogspot.nl/2013/05/vitis-vinifera-en-soms-worden-we-echt.html

 

BOB en BGA

Je kunt het probleem echter ook van een meer positieve kant benaderen. Alle druivenrassen, ook de nieuw toegelatene, zijn zeer grondig getest, op teelt, op eigenschappen van de plant, en zeker ook op wijnkwaliteit. Die grondigheid maakt dat de wijn van een ras, in Europa alleen officieel als kwaliteitswijn te boek kan komen te staan als de soort in aanmerking komt voor een 'BOB-' of een 'BGA'-aanduiding, voor 'Beschermde Oorsprong Benaming' of 'Beschermde Geografische Aanduiding'.

Dit zijn dé vigerende, officiële kwaliteitsbenamingen voor heel Europa, ontwikkeld door een samenwerkingsverband van haar verschillende wetenschappelijke instituten, en geïmplementeerd door de lidstaten. En het blijkt dat onze Nederlandse wijnen met vlag en wimpel door deze strenge, officiële Europese ballotages heen zijn gekomen. Die dus de primaire waarmerken zijn voor wijnkwaliteit.

Dat is mooi. En op langere termijn zullen de mensen (en misschien met een lichte vertraging ook journalisten, vinologen, wijnschrijvers) hier waarschijnlijk aan gaan wennen, zodat de slechte reputatie van onze wijnen, als inferieur in kwaliteit vergeleken met de traditionele soorten, er langzaam uitgroeit.
 

Maar we kunnen hier, zoals nu in Nederland gebeurt, ook zelf iets aan doen. Door de blote feiten heel nauwgezet te onderzoeken, daarover te rapporteren, met eventueel ook de spin off van kortere artikelen die dezelfde feiten, even bloot, bij een groter publiek onder de aandacht brengen. Voortrekker voor Nederland, qua studie en feitelijke rapportage is op dit moment Simon Crone, voormalig voorzitter van het Wijngaardeniersgilde; een man met een groot Europees netwerk en een goed onthaal bij de internationale wijn(bouw)-instituten.

L'Institut Coöperatif du Vin

Eén van de interessante 'blote feiten' waar deze onderzoeker op stuitte is het waard om ook hier eventjes apart vermeld te worden. Het gaat om een vergelijking van wijnkwaliteiten, door het Franse Institut Coöperatif du Vin, kortweg ICV.

De afgelopen twee jaar werd door dit Institut een onderzoek opgezet, bestaande uit 12 proeverijen met 190 proevers, en 57 wijnen van 32 nieuwe wijnrassen, waaronder bijna alle in Nederland aangeplante soorten. Van al deze wijnen werd de wijnkwaliteit uitputtend 'gemeten', door ze systematisch te vergelijken met gekend goede wijnen van traditionele rassen als Chardonnay voor wit, en Pinot Noir en Merlot voor rood.

De gedetailleerde uitslag zullen we u hier besparen, maar een tipje van de sluier, u raadt het al, is dat er geen significante verschillen in kwaliteit werden geproefd. En waar dat wel zo was, scoorden de resistente soorten even vaak 'beter' als de traditionele. En dit alles, komend uit het vaak chauvinistisch genoemde Frankrijk. Het was blijkbaar inderdaad een ernstig en wetenschappelijk precies onderzoek.
 

Cultuurdragers

Belangrijk werk allemaal, zowel het onderzoek als de rapportage. Het zal niet betekenen dat het gekrakeel van domoren nu zal verstommen - dat doet het in de geschiedenis immers nooit - maar wel dat in elk geval de verstandige mensen, de cultuurdragers van onze samenleving, leren begrijpen dat er hier inderdaad iets te léren valt - méér dan het napraten van andermans' oudbakken vooroordelen. Het zal ook maken dat de 'die-hards' onder de wijnschrijvers, die ondanks een wagonlading feitelijkheid nog steeds met veel plezier ageren tegen de schimmeltolerante rassen, steeds meer alleen komen te staan.

 

Rapport

Het eerste rapport voor het Nederlandse taalgebied is inmiddels beschikbaar; een Engelse versie staat op stapel. Zie voor het Nederlandse rapport: http://www.wijngaardeniersgilde.nl/sites/default/files/pdfs/DeOntwikkelingvanDruivenrassen-20140807-distr-versie-1a.pdf


Goede arbeid dus - of je nu persoonlijk heel warm loopt voor dit soort onderzoek, of zelf, als wijnbouwer, toch al voldoende overtuiging mag putten uit de kwaliteit van je eigen jaarlijkse wijnproductie. Goede wijn moet ook goed ontvangen kunnen worden...


Berliner Wein Trophy

En dat gebeurt gelukkig steeds meer. En steeds ontspannener. Vergelijk bijvoorbeeld maar eens hoeveel Nederlandse wijnen er tegenwoordig bij de prestigieuze, en volslagen objectieve Berliner Wein Trophy medailles ontvangen. Deze zomer nog: drie Berlijnse zilveren medailles voor onze eigenste vrienden van Wijnboerderij 't Heekenbroek in Drempt. En dat doet goed. Zie voor de pure aardigheid, ook even het volgende, recente en gave stukje: http://www.anne-wies.nl/restaurant-en-logis-de-tuinkamer-ruurlo/

En dit is niet het enige wijnbedrijf dat inmiddels in het buitenland - en zelfs ook in eigen land - serieus genomen begint te worden. Er is toekomst!
 

Copyright (c) Jet Wester 2014

Ouderwetse wijnbouw - moderne wijnen

 

Hoe staat het er mee, begin november? Eigenlijk heel goed. De witte wijnen zijn uitgegist: Riesèl, Souvignier Gris en Johanniter. Weken eerder dan vorig jaar. De Johanniter werd dit jaar bij ons geoogst op 18 oktober; vorig jaar op 7 november. Een bijna raar verschil. Hetzelfde geldt voor de beide andere soorten.

En ze zijn al opvallend goed te drinken, de wijnen van 2014. Met een totaalzuur dat anders dan andere jaren al heel acceptabel is. Ook de mildheid zal niet om heel veel zoet(reserve) vragen deze keer. Nog niet eerder meegemaakt: wijnen die direct na vergisting al vrij nadrukkelijk uitnodigen tot proeven, proeven en nogeens proeven - glaasjes vol als je niet uitkijkt. Maar dat doen we niet! Nu eerst rijpen, rijpen en nogeens rijpen. Tot eind april.
 

Naar de Moezel

Maar niet alleen het resultaat van de vroege oogst telt. Ook de manier waarop. We zijn dit jaar bezig ons nog wat meer te bekwamen in het verwerken van de druiven, tot en met vinificatie, op onze eigen manier. Daarvoor hebben we in september onze vrienden aan de Moezel weer eens opgezocht - om in & rond hun wijnkelders te praten over het Hoe. En het Wat. En nu, na onze oogsten en vinificaties, mogen we aanstaand weekend nog even terug, om opnieuw even touch down te maken bij een paar wijnmakers daar. Bijvoorbeeld om uit te vinden of 2014 ook bij hun (weer eens) een goed jaar lijkt te worden. Aan Moezel en Nahe leek 2013 niet echt een topjaar. 'Säurebetont' is vaak het woord: vrij hoog in het (appel)zuur. Meer dan in Nederland, naar het lijkt.

 

Eenvoud

Maar het meest interessant bij onze wijnbouw-contacten daar, is op dit moment de eenvoud van de technieken die bij verwerking en vinificatie gebruikt worden. Vlak vóór de oogst waren we bij Harald Steffens, Rieslingwinzer te Reil, die bezig was de apparaten schoon te maken voor de aanstaande verwerking. Buiten stond een grote, hardgroene kneusmachine - een houten brontosaurus met een knol van een vrij primitieve electromotor er aan vast. Lekker ding, maar het opvallende was: dus geen ontsteler voor dit gerenommeerde Riesling-wijngoed. Alleen kneuzen, en de steeltjes van de trossen gewoon mee in de pulpweking. Want die steeltjes zijn toch al goeddeels verhout, en geven dus geen bitterstoffen of stroefheid meer af. Een paar weken later zagen we het ding terug op zijn weblog - compleet met charmante toevoeging, onder de veelzeggende titel "Eine schöner wie die andere":

 

hier een link naar het artikel zelf: http://www.steffens-kess.de/cms/2014/10/05/weinernte-2014-eine-schoner-wie-die-andere/

 

Ook zijn topwijn van 2013, een Reiler Goldlay Spätlese trocken, die we hier op dit moment naast ons hebben, werd met dit monstertje gemaakt. We waren blij, toen we dit apparaat zagen, dat ook wij onze ontsteler indertijd van de hand gedaan hebben. Aan iemand die ook veel blauwe druiven had om er doorheen te slingeren. Een rode pulpgisting - die immers veel langer duurt, met ook al (uitlogend) alcohol in het spel - heeft wel graag echt ontsteelde pulp.
 

Ook wij doen het sindsdien, als echte Moselaner, voor onze witte wijnen met alleen een kneuzer. Veel makkelijker te sjouwen, te stouwen en schoon te maken - en we missen de ontsteler geen moment in de wijnkwaliteit, bij volle rijping.

Harald Steffens is overigens al eerder even ter sprake geweest op dit weblog, in de bijdrage http://wijnbouw.blogspot.nl/2012/06/bloempjes-op-verzoek-van-een-lezer-een.html
 

Unplugged

Ook een tweede vriend aan de Moezel, Martin Müllen, mochten we in september opnieuw begroeten. Hij is vele malen bekender dan vriend Steffens, met wijnen die door Gault Millau, Stuart Pigott etc. tot de absolute Rieslingtop gerekend worden - maar die haast nog 'ouderwetser' gemaakt worden, voor zover dat aan de Moezel mogelijk is. Weinbau unplugged, met verbazend weinig stroomverbruik. Het volgende tv-filmpje is de moeite van het proberen waard (ook als hij niet in de eerste poging goed opgetoverd wordt):    http://www.ardmediathek.de/tv/Weinherbst-Die-besten-Filme/Weingeschichten-Der-Retro-Winzer/SWR-Fernsehen/Video-Podcast?documentId=5358688&bcastId=3065194

 

Martin Müllen staat ook al eerder te pronk op deze bladzijden, zie: http://wijnbouw.blogspot.nl/2012/06/op-reis-deel-i-martin-mullen-succes.html
 

En aanstaand weekend mogen we weer...

Fijn leventje, zo.

Copyright (c) Jet Wester 2014

Mineraliteit, fruit - of nog iets anders...

Mineraliteit

'Mineraliteit' als eigenschap in de geur en de smaak van een wijn, bestaat. Onmis-kenbaar. Rieslings uit de koele, Duitse aanbouwgebieden, kunnen af en toe een duidelijke (en hartstikke boeiende) indruk geven van een ziltig zeebriesje - soms inclusief kalkachtige tonen van oesterschelpen en zelfs een vleugje jodium, die ver weg herinnert aan wieren en algen. Ook minder maritieme mineraliteit wordt vaak gezien, zoals de 'aromatiek', in een wijn, als van een opdrogend landweggetje na regen, natte kiezelsteen, vuursteen, vulcanische associaties. Grafiet van potloden.

Het zogenaamde probleem met zulke mineraliteit is, dat er vaak geen objectief verband gevonden kan worden met de bodem waar de druiven groeien, of met andere aspecten van het terroir. Een wijn die ziltig aandoet hoeft helemaal niet uit de buurt te komen van een zee - of zelfs van een prehistorische binnenzee.

Maar waarom zou dat een probleem zijn? Vragen we van een wijn die een duidelijk fruitige aromatiek heeft - bijvoorbeeld van wijngaardperzik, of van mango - dat de druiven daar ook werkelijk bij in de buurt gestaan moeten hebben? Natuurlijk niet. Bij het fruit in een wijn zou het absurd zijn om naar een letterlijk verband te vragen met 'het echte ding'. Toch is het bij mineraliteit niet ongebruikelijk dat je de 'letterlijke geesten' op precies die manier over je heen krijgt, die chemisch-wetenschappelijke bewijzen eisen, of je proberen te ridiculiseren.

Feit blijft echter, dat Rieslings uit de koele, Duitse aanbouwgebieden, een duidelijke indruk kunnen geven van een ziltig etc. etc. En zo kunnen we overnieuw beginnen.

Mineraliteit als beschrijving van smaak en/of geur bestaat - net als fruit - en is door een ieder die dat wil, zoals dat heet 'intersubjectief waarneembaar'. Ongeacht waar die eigenschappen verder aan vast zitten. De kwestie (die best wat strijd oplevert in de literatuur) gaat in feite over de vraag hoe goed je kunt omgaan met overdrach-telijk, naast letterlijk taalgebruik. En hoe goed je hebt leren proeven. Kwestie van training misschien. Of van temperament? Slimheid?

  

Fruit

Mineraliteit wordt vooral geproefd en beschreven bij wijnen die duidelijk geen fruitbommen zijn - geen fruit salad wines, zoals de Engelsen zeggen. Fruit in een wijn kan, als je daar op werkt als wijnmaker, een hele veelkleurige pauwenstaart aan aromatiek opleveren, een heel weefsel van meer en minder overheersende vruchten en florale tonen. Daar zijn manieren voor. Zoals extra aandacht (en machines) voor een koele vergisting bij witte en rosé-wijnen, het gebruik van meerdere gisten, waaronder aromagisten, etc. We zullen hier nu niet te diep op ingaan, ook omdat er op zo'n 'op fruit gerichte' stijl van wijnmaken op zich helemaal niets aan te merken valt. Het is een heel legitieme, en vaak zelfs de meest zekere manier van werken, die vaak goede tot zeer goede, commercieel interessante wijnen geeft. We kunnen ze zo aanwijzen. Ook in Nederland inmiddels.

 

Of nog iets anders...

Maar mineraliteit haal je er niet per sé mee naar de voorgrond. En er zijn ook wijnmakers, en niet de minste, die juist dat willen - desnoods ten koste van het fruit. Belangrijke, en vaak ook de meest beroemde Rieslingwinzer aan de Moezel of de Nahe vergisten niet koel en jongleren niet met meerdere gisten voor verschillende batches van dezelfde wijn. Men gaat of voor één prachtgist (voor Riesling vaak Siha 7 van Begerow uit Langenlonsheim aan de Nahe, of anders VB1 van Fermicru), of men vergist wild, spontaan, met de gisten uit de wijngaard.

De resulterende wijnen zijn minder fruchtbetont, en vaak meer mineraal.

En daarmee zijn we dichter bij de essentie van dit soort van wijnstijl - maar nog niet bij de kern. Zoals wij het zien, en zoals wij het zelf ook willen, gaat het bij deze manier van werken, die niet per sé op fruit gericht is, zelfs ook nog niet om mineraliteit. Het gaat, in het meest indrukwekkende geval om nog 'minder'...

De beste wijnen die wij kennen hebben een basis van rust, van, vooruit maar: een innerlijke, meditatieve rust, die de wijn draagt en ordent. Deze wijnen hebben geen luidheid nodig, of overmatige concentratie van het één of ander. Ze streven niet naar méér, maar eerder naar minder - voor zover dat 'minder' de stille noblesse van de wijn naar voren haalt. De wijnen wachten af, tot jij ze benadert, en verwelkomen je dan in hun domein, op hun manier. Het is niet voor niets dat wijnen van bijvoorbeeld Helmut Dönnhoff uit Oberhausen aan de Nahe, meer dan eens geassocieerd worden met een haast religieuze ervaring. Ze laten je stil worden, en laten je de schoonheid van de wereld stil genieten. De eerlijkheid gebiedt wel te melden, dat de prijs van zulke wijnen er meestal ook naar is...

 

Wanneer het evenwicht, de harmonie, de pracht - de geweldigheid van een wijn minder omschreven hoeft te worden worden in 'vineuze' termen als fruit of zelfs mineraliteit, en meer gezien en gevoeld wordt als een vaak intense 'ervaring zonder woorden', heb je een topwijn te pakken. Soms, in Duitsland, zijn het wijnen van een lid van de VDP (de Duitse éliteclub van grote terroirs), soms ook mooi niet.

 

En dat is de lans die we in dit stukje willen breken. Je kunt, als je alles gehad hebt, een wijn ook beginnen te proeven, en te genieten, ontstegen aan alle technische 'wijnproeverstermen' van fruit, floraliteit, mineraliteit en what have you. Je moet er alleen wel de goede wijnen voor zoeken en vinden.

Of je moet ze zelf proberen te maken.  

Dit is zoals wij bezig zijn. Zonder al te veel tekst - maar met wel af en toe de stille glimlach van de poes die zojuist de kanarie heeft verschalkt 

                                                ;-) .

We wensen u van harte hetzelfde.


Copyright (c) Jet Wester 2014

Slow wine

Terwijl onze Riesèls, onze Souvigniers Gris en Johanniters stilletjes hangen te zoemen aan hun struiken, en met zichtbaar plezier aan hun rijping bezig zijn, waren wij er een paar dagen tussenuit, naar de Nahe in Duitsland. Dit riviertje onder de Moezel is niet alleen schitterend, met hoge, jurassic rotspartijen en opaalblauwe ijsvogeltjes aan de oevers - het hoort ook tot de beste Rieslinggebieden die er zijn. Namen als Helmut Dönnhoff en Emrich Schönleber, de Niederhäuser Hermannshöhle en de Traisener Rotenfels doen over de hele wereld oren spitsen. Dus wat doe je daar, behalve fijn in een kuurbad liggen? Door beroemde wijnbergen wandelen, en vooral ook: wijn kopen, en praten met de mensen. Over Siha 7, VB 1 en over de techniek om een Sponti tijdens de rit langzaam over te laten gaan in een vergisting met een reingist. In een eerdere bijdrage berichtten we over één van onze beminde wijnbedrijven in het gebied, waar overigens geen pakje gist de deur binnen komt, van welke denominatie ook. Zie http://wijnbouw.blogspot.nl/2012/06/op-reis-deel-ii-weingut-von-racknitz.html

 

Slow wines

We hebben het over Slow wines, die net als alle slow food vóór alles hun streek en hun artisanale eerlijkheid laten zien. Maar het zijn wijnen die ook veel letterlijker slow zijn: de vergisting en rijping op het vat van deze Rieslings duurt vaak zeker een jaar, en ook het drinken, het genieten is een langzame aangelegenheid. De specifieke deugd, het plezier van deze wijnen zit hem in de verovering ervan. En dat neemt tijd. Ze laten zich bij de eerste teugen niet of niet geheel kennen, maar openen zich langzaam, maar zeker, voor wie de moeite neemt ze echt te leren kennen. Je volgt hun ontwikkeling in het glas, terwijl ze ietsje opwarmen, en even blootstaan aan de lucht - en je volgt hun ontwikkeling in de fles, die de derde, vierde of vijfde dag na opening vaak het meest tot bloei komt.

Supermarktwijnen

Terug van de Nahe, en na alle waters, wijnen & wandelingen in een prettig langzame versnelling, kregen we van vrienden het Zaterdags Bijvoegsel van de NRC voor de deur gelegd. Met de Kleine Hamersma erin - NRC van 21 september j.l. Een gidsje met 101 van de betere supermarktwijnen in Nederland. Met een leuke inleiding. Hamersma kent als elke professionele wijnproever-met-praktijk-aan-huis de ellende van al die honderden flessen die liefst opgedronken moeten worden (als ze dat waard zijn) of anders weggespoeld - en in beide gevallen is er de haast dagelijkse gang naar de glasbak. Life is a bitch, voor de wijnprofi. Of voor zijn vrouw, misschien nog meer, want zij blijkt in Huize Hamersma de eer te hebben 'hoofd glasbak' te zijn.

De Hamersma's hebben daar, deels, het volgende op gevonden. Ze hebben blijkbaar een gezamenlijk trappenhuis met een aantal buren, die zich sinds hun komst in het paradijs wanen. Hamersma zet zijn goedgekeurde wijnen, waar vaak maar een minimale hoeveelheid wijn uit is (namelijk het geproefde deel), buiten zijn voordeur, en de buren, allen wijndrinkers, nemen de aangebroken flessen mee voor een nadere kennismaking. De betere wijnen worden zo niet verspild, en de buren nemen een deel van de Entsorgung naar de glasbak voor hun rekening. 

De Pepsiproef

Eén zinnetje in dit verhaal bleef hangen: de "vaak minieme hoeveelheid" wijn die kennelijk voldoende is voor het oordeel van de professionele proever. Dit in contrast met ons slow wine-verhaal hierboven, waar het gaat over uren, zo niet dagen. En waar hele flessen toch wel als de minimale hoeveelheid gelden. Vrienden, zo niet voor het leven, dan toch voor een paar dagen.

En ik moest denken aan het prachtige boek Blink van Malcolm Gladwell. Een studie naar allerhande raakvlakken tussen psychologie en behavioral economics. Waarin het al even prachtige verhaal achter de welbekende, wereldwijde 'Pepsiproef' van een aantal jaren geleden.

Pepsi liet op de marktpleinen en stations van de wereld, een ieder die maar wilde, blind proeven welke cola de lekkerste was: Coca Cola of Pepsi. Het antwoord, waar ook ter wereld, was bijna altijd: Pepsi. Coca Cola verslikte zich danig in deze toch behoorlijk overtuigende score, en kwam als antwoord met een nieuwe receptuur voor de eigen cola, om meer te lijken op de favoriete concurrent. Een nieuwe 'Coke' dus, die echter vanaf dag één een regelrechte commerciële ramp was. Coca Cola greep zo snel als maar kon terug op het traditionele recept - en het eind van het liedje is, tot vandaag: Coca Cola blijft marktleider, met kop en schouders, en het bij een ieder zogenaamd favoriete Pepsi is gestopt met zijn Proef.

Wat was er aan de hand geweest? Dit: de cola die bij de eerste slok favoriet was, was dat na de tweede slok helemaal niet meer. Bij de eerste slok worden eigenschappen als meer zoet, meer koolzuur en andere smaakversterkers als winst ervaren - maar zodra je er een heel blikje of fles van nuttigt wordt het een heel ander verhaal. De eerste paar slokken van een frisdrank zeggen dus vrij weinig over welke als de fijnere / betere / prettiger vriend wordt ervaren.

Hetzelfde geldt natuurlijk voor wijnen. Een wijn met een overmatige dosis Hydrogum (arabisch gom) zal de eerste paar slokken misschien ervaren worden als eentje met een erg goed, vol 'mondgevoel' - maar daarna wordt het trucje al snel duidelijk, en o, wee als je dezelfde open fles een dag later nogeens aanspreekt. Zoet: zelfde verhaal. Een extra, onnodige dot zoet in een rode barriquewijn wordt 'commercieel' genoemd, maar kan al na een half glas danig vermoeien.  

En hoe zit het dan met de fast tastings, de "minieme hoeveelheid" waar een proever als Hamersma het over heeft? We willen op deze bladzijden polemiek en dissonanten liefst vóór blijven, en houden het daarom bij deze wens: we hopen dat we er vanuit mogen gaan dat een waarlijke professional zich steeds bewust is van deze beruchte, mogelijke vertekening van de eerste paar slokken. En getraind is om zich niet door de initiële, commerciële smaakversterkers in de luren te laten leggen.

De meningen en waarde-oordelen dus beiseite. Want veel interessanter is om gewoon eens, sec, het cultuurverschil te laten zien tussen de wereld van wat we noemden de slow wine, en die van de supermarktwijnen en hun scores. En soms, niet heel vaak, kunnen beide werelden even overlappen. Bijvoorbeeld bij een wijn uit de supermarkt, die zich nochtans leent voor onze slowe benadering. We hebben er op dit moment eentje voor ons staan, in ons eigen Rieslingdomein, die een beetje die kant op gaat. Een opvallend minerale Riesling "Sankt Anna" 2012 van Weinhaus Lergenmüller uit de Pfalz – onder de 7 euro bij de Jumbo. Niet te vinden in de Kleine Hamersma overigens...

Twee wijnculturen. Naast elkaar. En de uiteindelijke vraag, op een weblog als dit, is natuurlijk waar de Nederlandse wijnbouw zich uiteindelijk zal positioneren, op dit speelveld. Slow, in het verlengde van regionaal, streekprodukt en authentiek, met een nieuw, heel eigen publiek - of toch graag in de eerste plaats concurrerend met het supermarktsegment? Of denken de Lage Landen beide markten tegelijk, een beetje te kunnen bedienen? Wij zelf hebben hier overigens wel ideeën over. En zeker in deze Week van de Smaak...

Voor een nadere kennismaking met het begrip Slow Wine, zie bijvoorbeeld http://www.oekom.de/buecher/fachbuch/konsum-ernaehrung/buch/die-avantgarde-der-deutschen-winzer.html

Copyright (c) Jet Wester 2013

Groot zomergroen


We zijn aan het werk in - als we eerlijk zijn - een prachtige, dromerige motregen. Zachte, groene wereld vol groene reflecties. 

De radio spreekt van een recordkoude lente. Morgen hier maximaal 9 graden, in de nacht 2 of 3. Bij 8 graden stopt het gras met groeien; 7 graden is het in uw koelkast. Nog niet een feestelijk druivenjaar, zo eind mei. Maar wat kun je doen? Je kunt je een gedicht herinneren. Hier komt-ie.




                        Meer kan ik niet doen
                        Dan griffelen in het niets
                        Maar dan wel als in groot zomergroen.

                        Zonder letsels kan dit niet
                        Want je blijft geloven in gedijen
                        Als in zomergroen.

                                                     - Hugo Claus

Aspergewijn

Vandaag op onze bevriende, biologisch-dynamische Tuinderij Land- en Boschzigt in 's Graveland, bij Hilversum. Drie hectare groenten en bloemen, waarvan een kleine hectare asperges. Na het dagelijkse steken heb je vijf kilometer gelopen.

Maar er is nog veel meer heerlijks. Boomgaardje met schapen:

Kassen en teelt in de volle grond...

...en als meest recente aanwinst een halve hectare wijngaard, voor de aspergewijn. Ommuurd door een zwaar antieke slangenmuur, beroemd om zijn beschutte micro-klimaat. In de 17e eeuw gebouwd om de Gooise en Amsterdamse notabelen perziken en abrikozen voor te kunnen zetten. Ook ananas schijnt in de Gouden Eeuw op deze tuin gekweekt te zijn. Hier een stukje slangenmuur:

Op deze beschutte tuin achttienhonderd Solarisplanten, die dit jaar hun vijfde jaar ingaan. Hoe staan ze er bij? Zijn de koppen inmiddels volwassen genoeg om elk jaar voldoende nieuwe scheuten te geven? De tuin is zoveel mogelijk aangesnoeid met dubbele strekkers dit jaar, om ook bij een gedeeltelijke misbloei voldoende oogst over te houden. Zie foto links. 

 

De koppen komen wel goed (foto rechts). Een probleem dat dit jaar een beetje speelt is een vertraagde uitloop in het midden van een aantal strekkers. Een paar ogen per strekker lopen dan niet uit, of blijven achter. In Arnhem kennen we het verschijnsel ook.

Maar goed, met zoveel extra, dubbele strekkers is dit euvel wel op te vangen. We zitten wat meer in zorg over het koude en natte seizoen tot nu toe. Maar dat geldt voor het hele land. De groei is traag, en als volgende maand de bloei in beeld moet komen zal het echt beter druivenweer moeten worden, om geen herhaling van het slechte druivenjaar van vorig jaar te krijgen.

We hebben nog een paar weken om de weergoden te vermurwen. 

Als u meer informatie wenst over wat je zelf kunt doen om misbloei zo klein mogelijk te houden, zie de volgende link - en scroll naar beneden, naar hoofdstuk 3: http://wijnbouw.blogspot.nl/2013/03/nederland-is-duitsland-niet.html 


Over de biologisch-dynamische beginselen in de wijnbouw, zie http://wijnbouw.blogspot.nl/2012/05/beste-peter-er-zijn-in-nederland-nog_16.html en ook http://wijnbouw.blogspot.nl/2012/12/de-zon-de-maan-en-de-sterren-in-een.html 

Tot besluit een raadseltje. Een wat mysterieuze foto van iets dat typisch rondslingert op een biodynamisch bedrijf... Wie het weet mag het zeggen!

De website met contactgegevens van de tuinderij is hier te vinden: www.landenboschzigt.nl


Copyright (c) Jet Wester 2013

[etc.]

Dit is het Weblog wijnbouw [etc.]. Vandaag, omdat het buiten giet, een beetje [etc.].

Cover van de beroemde kraker Space Oddity van Bowie, vanuit de ruimte. Door Chris Hadfield, commandant van ISS,  die vandaag terugvliegt / -valt naar de aarde. Leuke beelden, met op het eind de vliegensvlugge redding van een gitaar, die daar blijkbaar is, en die in zijn zweefvlucht - floating in a most peculiar way - dreigt te botsen met ongetwijfeld allerlei vitale delen van de tin can zelf.  

http://www.youtube.com/watch?v=KaOC9danxNo&feature=youtu.be

Nice!

De druivenstokken zijn aangebogen, de tuin wacht op de lente. Voor ons de kans om er nog even tussenuit te gaan. Naar het zonnige zuiden van Frankrijk, waar we dit jaar roze en witte wijnen uit Corsica op een rijtje zetten en uitproberen. Met oesters. Of coquilles. Scharen van kreeften. Een flinke klus al met al, maar we doen wat we kunnen.

We zijn in Nice, en bovenop de citadel - dat is een berg, middenin de stad - heeft het vrije volkje, dat leeft van het betoveren van de toeristen, zich teruggetrokken voor wat hier welwillend "de winter" genoemd wordt. Strakke en slappe koorden staan tussen de pijnbomen gespannen, op een enorm grasveld - met uitzicht over de hele wereld. We spelen, jongleren, oefenen ons koorddansen, spuwen wat vuur en voeren verhitte discussies over helemaal niets. Gekoesterd door de lentezon. De wielertocht Parijs-Nice is dit weekend in de stad, ten teken dat de zomer weer begint. Onze acrobaten, ritselaars en muzikanten - ze zitten er met de rug naartoe. Men heeft nog heel even aan zichzelf genoeg. Voor het seizoen weer losbarst.
 

Maar denk niet dat we hier nu helemaal stilgevallen zijn. Op dit moment bijvoorbeeld, zitten we een lezing in elkaar te knutselen. Over de wijnbouw.

Voorproefje? O.K., hier de eerste bladzij:


Nederland is Duitsland niet...
Opmerkingen over Nederland als Nieuwe Wereld wijnland

Jet Wester, wijnbouw.blogspot.nl

 
 

Inleiding. Een verankering van soorten, regio's en wijnstijlen

Allereerst wil ik u en mij feliciteren dat we hier, in dit mooie tijdgewricht, met de Nederlandse wijnbouw bezig mogen zijn. We hebben deze winter doorgebracht met lezen over de geschiedenis van de internationale wijnbouw, en zo'n op schrift gestelde geschiedenis kan ook een nieuwe, prikkelende kijk geven op het eigen wereldje, in dit geval het wereldje van de Nederlandse wijnbouw.

Nederland heeft zelf nog niet zo'n geschiedschrijving. Daarvoor is onze wijnbouw nog te pril, en zijn er nog te weinig dingen gebeurd die vast genoeg staan om al opgetekend te worden - of die zich lenen voor smeuïge mythevorming en legenden.

Een trend die zich al wel aftekent is dat we in Nederland het kwartiermaken voorbij zijn, en er een consolidatie aan de gang is: een verankering, qua soorten, regio's en wijnstijlen, die vanuit het oogpunt van de geschiedenis veel interessanter is dan de eerdere, veel eenvoudiger vraag of wijnbouw hier überhaupt mogelijk was. Vandaar de felicitatie: we maken dingen mee die iedere wijnregio in de wereld heeft meegemaakt, in een vaak behoorlijk levendige fase van zijn geschiedenis, waarin veel ontwikkeling zit, veel keuzes verankerd worden, en ook grote kwaliteits-sprongen mogelijk zijn.


Tot zover de lezing, voor nu.




Wat hebben we verder? Het duikbootje van Jacques Cousteau, bekend van vroege televisieseries met het onderzoeksschip Calypso. Het staat voor de deur van het Oceanografisch museum in Monaco, hier om de hoek, waarvan Cousteau directeur was. Foto gemaakt met 't telefoontje; een bevriend Mens - als immer pratend met wildvreemden - is toegevoegd voor de schaal.

Het duikbootje is een beetje beroemd, want het inspireerde de Beatles tot hun lied Yellow Submarine. Dat lijkt ons, de feiten overziend, alleszins in orde.

En zo groet men hier de dingen. En de dingen groeten terug. Dag!


Copyright (c) Jet Wester 2013
 

De zon, de maan en de sterren

In een eerdere bijdrage berichtten we over de biodynamische wijnbouw. Het artikel is hier te vinden: http://wijnbouw.blogspot.nl/2012/05/beste-peter-er-zijn-in-nederland-nog_16.html

Biodynamica wordt vaak gezien als een wat vreemd gedoe. Ook in de wijnbouw. Dat is niet zo gek. Sommige gebruiken zijn inderdaad behoorlijk exotisch, terwijl ook de ambassadeurs van het bd-gedachtegoed de zaak niet altijd vooruit helpen. Boeken van wijnbouwer Nicolas Joly, de grote voortrekker op dit gebied, verzanden meestal in een nogal voorspelbare, negatieve analyse van onze moderne tijd. Mobieltjes en hun antenne-masten verpesten de wijnbouw, om van het scannen van streepjes-codes op wijnflessen nog maar te zwijgen. Dood en verderf voor de levende wijn - die in de winkel, bij de kassa, door de negatieve straling van de streepjesscanner het loodje legt. Nog voor zijn bevrijding.

De beweging lijkt zichzelf daarmee wat weg te duwen naar de randen van de cultuur, terwijl er aan de andere kant toch ook zéér grote wijnhuizen serieus met bd aan de gang zijn. Met goede resultaten. Dat is de grote paradox.

 

Hebben wij een standpunt over dit alles? We zijn behept met een wetenschappelijke achtergrond, en dat maakt ons misschien niet de meest aangewezen instantie om die vraag te beantwoorden. Scepsis is ons vak, en wat ons betreft kunnen veel van de goede resultaten van de bd-wijnbouw, even goed toegeschreven worden aan een veel aandachtiger, ecologisch bewuster en, ja, liefdevoller benadering van het métier - in wijnkelder en druiventuin - dan in de jaren vóór de omschakeling naar bd. Want sceptisch of niet: in de liefde geloven we wel, en in contrast met de dodelijke spuitcultuur van vroeger, zal een zorgzame bd-benadering ongetwijfeld een weldaad zijn. Die gerust ook de wijnkwaliteit ten goede komt. Waarom niet? En natuurlijk helpt het ook mee, om op totaal verdichte bodems niet langer met tractoren rond te rijden, maar met paarden door de wijngaard te gaan. Prachtig romantisch bovendien, en stilte in de wijngaard. Een zegen voor mens, dier en plant.

 

Maria Thun

Er is één onderzoekster voor wie we zelf graag een uitzondering maken, en voor wie we bereid zijn onze scepsis een héél klein beetje op te schorten. Dat is de Duitse Maria Thun, dit jaar net vóór haar negentigste verjaardag overleden na een rijk en lang leven van experimenten met bd-preparaten, allerlei vormen van bladmest (kruidenthee), en ook experimenten met de invloed van maan en sterren op de groei, bloei en vruchtzetting. Haar onderneming was groot opgezet. Velden met klaver, grassen en granen, in de liefelijke, glooiende streek van het riviertje de Lahn in midden Duitsland. Haar boeken staan vol met die prachtige vroege, stille kleurenfoto's vol zomer & wuivend gewas. De zomers van ook onze levenstijd.

 

Aussaattage

Elk jaar in december valt bij ons mevrouw Thun haar jongste uitgave in de bus: de Aussaattage voor het nieuwe jaar. Een boekje, of meer een werkschrift eigenlijk, dat al 51 jaar lang elk jaar opnieuw wordt uitgegeven, en waar in staat welke perioden en dagen wat Thun betreft gunstig of ongunstig zullen zijn voor zaaien, snoeien en verplanten. Haar onderzoek van jaren leerde haar dat de invloed van de maan daarbij van doorslaggevende betekenis is, verder 'ingekleurd' door de verschillende sterrebeelden waar de maan op dat moment 'in staat'. Vraag ons niet naar de details. De boekjes leggen het elk jaar opnieuw weer geduldig uit, maar onze ogen dwalen steeds maar af naar die schitterende ouderwetse kleurenfoto's en hun bijschriften. Een vroege veertiger, tuinbroek op half zeven, staat in een houten ton te roeren. Bijschrift: "Graf von Finckenstein dynamisiert die Substanzen für das Fladenpräparat".  

 

Vooruit, hier is hij zelf:  

 

Dalende maanbaan

Maar niet alleen voor de foto's, ook voor de maanstanden van Maria Thun hebben we een zwak. Op dezelfde manier als waarop we het prettig vinden om te geloven dat het enorm zou helpen om Die Kunst der Fuge van Bach in de wijngaard voor de planten te spelen. Of Philip Glass, The Hours, soundtrackversie. Als die muziek de tuin ook maar half zoveel plezier zou geven als haar tuinierster, zouden we wereldwijnen maken. Easy. Het proberen is er echter nog niet van gekomen.

Maar nu de maan. Je hebt wassende, volle, afnemende en nieuwe maan. Die moet je vergeten. Het gaat over iets anders. Zoals de zon in de zomer hoog aan de hemel staat, en in de winter laag, doet de maan dat ook, maar dan niet met een jaarcyclus, maar iedere maand. Per maand heb je dus een stijgende maanbaan, een hoogste stand, een dalende maanbaan en een laagste stand. Aan de hemel. Die indeling in perioden van stijgende maanbaan en dalende maanbaan blijkt wat Thun betreft van belang te zijn voor groei en bloei, snoei, oogst en verplanten. 

 

Simpel gezegd kun je het zó zien, dat bij dalende maanbaan de levensenergie van de plant, wat dat precies ook is, zich terugtrekt richting stam en wortels. Bij een stijgende maanbaan gaat diezelfde vitaliteit meer naar de takken, bloemen en vruchten. Een soort eb en vloed dus, waar de maan toch al beroemd om was, maar nu voor de 'energetische' levenssappen van de plant. Snoeien, zo is uitgezocht, kan nu verreweg het best gebeuren bij dalende maanbaan, anders knip je samen met de takken ook allemaal vitale energie weg.

 

Het systeem is proefondervindelijk verder en verder uitgewerkt, tot je behalve de beide maanbanen, ook invloeden kunt onderscheiden die goed zijn voor juist de wortels, of het blad, de bloemen of de vruchten. Hoe dat zit voert hier te ver, en is ook niet waar we heen willen. Wat we de lezer willen geven, is domweg de blote bd-informatie voor de komende twee maanden. U kunt dan kiezen om uw mooiste druiven, of uw meest kwetsbare rijtjes eens officieel naar de maan en sterren te snoeien. Om eens te voelen hoe dat voelt, biodynamisch bezig zijn. Niemand die het ziet. En wie weet, misschien is het wat. De grootste wijnhuizen gingen u in elk geval voor. Dit zijn de goede tijden: hoe meer plusjes hoe beter (voor een druivenplant). Op niet genoemde dagen niet snoeien.

 

Januari 2013

1 - 3 : ++++

4 - 6 : +

7      : +++

8 - 9 : ++

-----------------

23      : +

24-25 : +++

26-27 : ++

28-30 : ++++

31      : +

 

Februari 2013

1 - 3   : +

4        : +++

5        : ++

-----------------

20-22 : +++

23      : ++

24-27 : ++++

28      : +

 

Tot slot willen we, hopelijk ten overvloede, benadrukken dat we niet de bedoeling hebben om de biodynamische wijnbouw op één of andere manier serieus te promoten. We vinden het leuk om u te informeren over een niet onbelangrijke, vrij sjieke, vooral buitenlandse trend in de wijnbouw. Met daarbij een kleine hands-on introductie. Maar zoals gezegd: waar we zelf in geloven, bij de omgang met planten en wijnen, is een dieperliggende instelling, van laten we zeggen 'zorgzame aandacht'. En als het bij uw temperament past om die aandacht vorm te geven naar de bd-beginselen: uitstekend. Als u een andere favoriete modus van zorg en aandacht heeft - ook geweldig. Het is wat ons betreft niet de uitwerking die telt, maar de inborst. Het hart! De liefde! En zo scheren we dan toch nog even gevaarlijk dicht langs een kerstgedachte ;-) .

Als we elkaar niet meer treffen: fijne feestdagen. Na vandaag worden de dagen weer langer. Groet, Jet.